Zasadniczym elementem akcji jest dystrybucja poradników dotyczących wsparcia dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie. Przedstawiamy w nim w prostej i przyjaznej formie środki prawne, które przysługują osobom narażonym na wszelkie przejawy przemocy domowej: psychicznej, fizycznej, seksualnej czy ekonomicznej, a także procedury, w jakich są one uruchamiane i egzekwowane. Szczegółowo omawiamy wprowadzone w ostatnich latach do polskiego prawa tzw. ustawą antyprzemocową z 2020 r. instrumentach natychmiastowej izolacji sprawcy od ofiary przemocy w rodzinie: nakaz opuszczenia mieszkania przez sprawcę i zakaz zbliżania się do miejsca zamieszkania. Okazały się one bardzo skuteczne.

Poradnik przygotowano w dwóch formatach – wyczerpującej broszury informacyjnej i skróconej ulotki. Wszystkie zawarte w materiałach informacje zostały także opublikowane na stronach portalu PoznajFakty.pl.

Diagnoza

Przemoc określana jest przeważnie jako intencjonalne użycie przewagi, siły, które narusza porządek moralny, wywołuje strach i destrukcyjnie wpływa na ofiarę. Międzynarodowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa przemoc jako: „celowe użycie siły fizycznej lub władzy, sformułowane jako groźba lub rzeczywiście użyte, skierowane przeciwko samemu sobie, innej osobie, grupie lub społeczności, które prowadzi do wysokiego prawdopodobieństwa spowodowania obrażeń cielesnych, śmierci, szkód psychologicznych, wad rozwoju lub braku elementów niezbędnych do normalnego życia i zdrowia”. Do najczęściej spotykanych form przemocy zalicza się przemoc fizyczną, przemoc psychiczną, przemoc seksualną, przemoc ekonomiczną, zaniedbanie, nadopiekuńczość czy przemoc o charakterze instytucjonalnym.

Polskie prawo definiuje przemoc domową jako:

jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, wykorzystujące przewagę fizyczną, psychiczną lub ekonomiczną, naruszające prawa lub dobra osobiste osoby doznającej przemocy domowej, w szczególności:

• narażające tę osobę na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia lub mienia,

• naruszające jej godność, nietykalność cielesną lub wolność, w tym seksualną,

• powodujące szkody na jej zdrowiu fizycznym lub psychicznym, wywołujące u tej osoby cierpienie lub krzywdę,

• ograniczające lub pozbawiające tę osobę dostępu do środków finansowych lub możliwości podjęcia pracy lub uzyskania samodzielności finansowej,

• istotnie naruszające prywatność tej osoby lub wzbudzające u niej poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia, w tym podejmowane za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Sprawca i ofiara przemocy domowej

Przemoc domowa jest zjawiskiem zachodzącym pomiędzy bardzo szerokim gronem osób. Sprawcami przemocy domowej mogą być członkowie rodziny, osoby wspólnie zamieszkujące i gospodarujące, ale też osobami obecnie lub w przeszłości będącymi w trwałej relacji uczuciowej lub fizycznej, niezależnie od wspólnego zamieszkiwania i gospodarowania. Przez wspólne gospodarowanie należy rozumieć nie tylko wspólne zamieszkiwanie, ale związane z tym wspólne zaspakajanie potrzeb życiowych (np. udział i wzajemna ścisła współpraca w załatwianiu codziennych spraw związanych z prowadzeniem domu, niezarobkowanie i pozostawanie w związku z tym na całkowitym lub częściowym utrzymaniu osoby, z którą się gospodarstwo domowe prowadzi, przy czym to wspólne gospodarowanie powinno charakteryzować się cechami stałości).

Nakaz natychmiastowego opuszczenia mieszkania i zakaz zbliżania się do mieszkania

Powszechnie przyjmuje się, iż najskuteczniejszym środkiem ochrony osób dotkniętych przemocą jest natychmiastowe odizolowanie osoby stosującej przemoc. Dla osoby dotkniętej przemocą najbardziej istotne jest natomiast w sytuacji zagrożenia jest możliwie szybkie i sprawne odseparowanie jej od osoby stosującej przemoc.

Instrument mającym służyć skutecznej i natychmiastowej ochronie osoby dotkniętej przemocą jest nadane Policji, a także Żandarmerii Wojskowej uprawnienie do wydania:

• nakazu natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia

lub

• zakazu zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, które poddane jest kontroli sądu.

Nakaz i zakaz są natychmiastowo wykonalne i mogą być stosowane łącznie.

Nakaz lub zakaz może być wydany podczas wykonywania czynności we wspólnie zajmowanym mieszkaniu lub jego bezpośrednim otoczeniu w związku z podjętą interwencją albo w związku z powzięciem informacji o stosowaniu przemocy.

Policjant w nakazie i zakazie wskazuje obszar lub odległość od wspólnie zajmowanego mieszkania, którą osoba stosująca przemoc w rodzinie jest obowiązana zachować.

Nakaz opuszczenia mieszkania będzie egzekwowany – łącznie z możliwością użycia środków przymusu – bez względu na ewentualne twierdzenie sprawcy, że nie ma dokąd się wyprowadzić.

Jeśli więc w domu ma miejsce przemoc fizyczna, która zagraża Twojemu życiu i zdrowiu lub życiu i zdrowiu innych domowników, pierwszy krok, aby agresor opuścił dom i w konsekwencji postępowania prokuratorskiego i procesu  karnego został ukarany, może polegać na:

• wezwaniu Policji lub Żandarmerii Wojskowej (jeżeli osoba stosująca przemoc jest żołnierzem zawodowym) lub zgłoszeniu przemocy domowej na Komisariacie Policji lub Posterunku Żandarmerii Wojskowej Jeśli boisz się pozostać w domu, zaczekaj na przyjazd patrolu w bezpiecznym miejscu

• opowiedzeniu służbom co się stało i zażądaniu wydania nakazu opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazu zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia.

Nowe instrumenty – zakaz zbliżania się, zakaz kontaktowania, zakaz wstępu

Ustawa antyprzemocowa 2.0 wprowadziła nowe rozwiązania, umożliwiające izolowanie osób stosujących przemoc domową, gdy stwarzają one zagrożenie dla życia lub zdrowia innych osób, także poza wspólnie zajmowanym mieszkaniem.

Policja i Żandarmeria Wojskowa otrzymały uprawnienia, by wydać wobec takiego sprawcy natychmiastowy:

• zakaz zbliżania się osoby dotkniętej przemocą na odległość ustaloną w metrach;

• zakaz kontaktowania się z osobą dotkniętą przemocą domową, aby uniemożliwić jej nękanie również za pomocą środków komunikowania się na odległość (mail, telefon, komunikatory internetowe);

• zakaz wstępu i przebywania w określonych miejscach, jak zakład pracy, szkoła czy placówki oświatowo-wychowawcze, opiekuńcze i artystyczne, a także obiekty sportowe, gdzie uczęszcza osoba dotknięta przemocą domową lub jej dzieci.

Zakaz zbliżania, zakaz kontaktowania i zakaz wstępu wydawane są w ramach podobnej procedury, jak nakaz opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania lub zakaz zbliżania się do mieszkania. Są natychmiastowo wykonalne i mogą być stosowane łącznie.

Jak długo obowiązują nakaz opuszczenia, zakaz zbliżania do mieszkania, zakaz zbliżania, zakaz kontaktowania, zakaz wstępu i jakie działania można podjąć w tym czasie?

Nakaz i zakazy tracą moc po upływie 14 dni od dnia ich wydania, chyba, że zostały uchylone wcześniej przez sąd, w wyniku uwzględnienia zażalenia osoby, na która zostały nałożone.

Termin 14 dni to czas, w którym osoba dotknięta przemocą, nie znajdując się pod presją sprawcy przemocy, dokonała oceny swej sytuacji i podjęła decyzje o dalszych krokach w stosunku do sprawcy przemocy.

W czasie nieobecności osoby stosującej przemoc wskazane jest skontaktowanie się z podmiotem, który będzie mógł udzielić osobie dotkniętej przemocą pomocy, tj.:

• Ośrodkiem Funduszu Sprawiedliwości (pomoc materialna, psychologiczna, prawna),

• Punktem nieodpłatnej pomocy prawnej lub nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego (pomoc prawna w każdym powiecie).

Pracownicy i współpracownicy tych placówek pomogą ocenić osobie dotkniętej przemocą jakiej pomocy potrzebuje.

Przede wszystkim konieczne będzie zastanowienie się czy osoba stosująca przemoc powinna wrócić do domu, czy członkowie rodziny i domownicy będą bezpieczni gdy będzie z Wami mieszkać. Jeśli przewidujemy, że stosowanie przemocy może się powtórzyć: należy złożyć do sądu rejonowego wniosek o zobowiązanie osoby stosującej przemoc do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia oraz zakazu zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, ewentualnie zakazu zbliżania się, zakazu kontaktowania czy zakazu wstępu.

We wniosku tym możesz domagać się zabezpieczenia w formie przedłużenia nakazu lub zakazów na czas trwania postępowania. 

Osoba dotknięta przemocą w rodzinie jest zwolniona z kosztów sądowych, tj. opłat od wniosku o wszczęcie postępowania, wniosku o zabezpieczenie (poprzez przedłużenie obowiązywania nakazu/zakazu lub w inny sposób), od wniosku o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem, od zażalenia/apelacji, czy innych wydatków (np. opinie biegłych), jakie zostałyby ustalone w toku postępowania.

W okresie obowiązywania nakazu opuszczenia i zakazu zbliżania do mieszkania, zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu, Policja przynajmniej trzykrotnie sprawdza, czy nakaz lub zakaz nie są naruszane, i podejmuje niezbędne czynności. Pierwsze sprawdzenie odbywa się następnego dnia po wydaniu nakazu lub zakazu. Czynności sprawdzenia Policja podejmuje również na podstawie postanowienia sądu o udzieleniu zabezpieczenia w sprawach z zakresu przeciwdziałania przemocy domowej, w którym nakaz i zakaz, zakaz zbliżania, zakaz kontaktowania lub zakaz wstępu zostały przedłużone.

Na jakie możliwości bezpłatnego wsparcia prawnego mogą liczyć ofiary przemocy domowej?

Osoby dotknięte przemocą domową mogą liczyć na bezpłatną pomoc prawną w ramach rozbudowanej sieci punktów świadczących taką pomoc zgodnie z przepisami ustawy dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej.

Nieodpłatna pomoc prawna kierowana jest do wszystkich obywateli, którzy nie mają możliwości opłacenia kosztów usługi prawnika. Przysługuje także przedsiębiorcom samozatrudnionym, czyli takim, którzy prowadzą jednoosobową działalność gospodarczą. Porady prawnej udziela profesjonalny prawnik z odpowiednim doświadczeniem, np. adwokat, radca prawny, aplikant radcowski lub adwokacki

Pomoc prawna może być udzielana osobom dotkniętym przemocą domową wielokrotnie i na każdym etapie, zarówno przed podjęciem jakichkolwiek czynności w stosunku do sprawcy przemocy, jak i na etapie postępowania przygotowawczego czy sądowego. Szczególnie przydatne wydaje się jednak skorzystanie z niej bezpośrednio po wydaniu jednego z opisywanych środków izolacyjnych (nakazu opuszczenia i zakazu zbliżania do mieszkania, zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu) – w trakcie 14-dniowego okresu ich obowiązywania. Wówczas profesjonalny prawnik w punkcie nieodpłatnej pomocy prawnej wskaże ofierze przemocy, jakie są jej prawa i obowiązki, pomoże w sporządzeniu odpowiednich pism takich jak wniosek do sądu, wniosek o udzielenie zabezpieczenia, pismo o ustanowienie adwokata z urzędu.

Porady udzielane są w około 1500 punktach w całej Polsce – w każdym powiecie. Zainteresowany obywatel nie ma obowiązku zapisywania się na poradę w powiecie zamieszkania. Może zapisać się na poradę w najbardziej dogodnym dla niego miejscu w Polsce. Na stronie internetowej zapisy-np.ms.gov.pl można sprawdzić dostępność punktów nieodpłatnej pomocy oraz umówić na wizytę. Informacje o dostępnych punktach znajdują się także w starostwach powiatowych, urzędach gmin i urzędach miast oraz na ich stronach internetowych.

W przypadku skorzystania z porady stacjonarnej, beneficjent składa pisemne oświadczenie, w którym deklaruje, że nie ma możliwości ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej. Dane o sprawie zbierane są anonimowo i nie są powiązane z oświadczeniem o niemożności poniesienia kosztów odpłatnej pomocy prawnej. W praktyce oznacza to, że dane dotyczące sprawy, z którą beneficjent zgłosił się do punktu, nie widnieją w sąsiedztwie danych osobowych beneficjenta.

Wsparcie Funduszu Sprawiedliwości dla ofiar przemocy domowej

Fundusz Sprawiedliwości to skrócona nazwa Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Fundusz Sprawiedliwości zapewnia natychmiastową i bezpłatną pomoc doraźną osobom pokrzywdzonym przestępstwem, świadkom oraz osobom im najbliższym. Wsparcie udzielane przez Fundusz Sprawiedliwości ma szerszy charakter niż działalność punktów nieodpłatnej pomocy prawnej, która, jak wskazuje nazwa, dotyczy problemów typowo prawnych. W ramach Funduszu Sprawiedliwości dostępna jest bezpłatna:

• pomoc prawna,

• pomoc psychologiczna,

• pomoc materialna.

Obecnie w całej Polsce działa ponad 300 miejsc świadczenia pomocy zapewniających profesjonalną, kompleksową i bezpłatną pomoc, dostępną dla każdego.

Cele projektu i ich realizacja

Celem głównym projektu kampanijnego jest:

a) upowszechnianie idei, postaw i wzorców na przykładzie kampanii informacyjnych, w tym dotyczących rodzin i potencjalnych zagrożeń przemocą w rodzinie;

b) przeciwdziałanie ugruntowywaniu się stereotypów stanowiących pośrednią przyczynę przestępczości na przykładzie kampanii dotyczącej ofiar przemocy domowej.

W przypadku kampanii dotyczącej rodzin i ofiar przemocy domowej cele te są realizowane poprzez:

a) upowszechnianie wiedzy o polskim prawie służącej upowszechnieniu wśród rodzin i potencjalnych ofiar przemocy domowej wzorców postawy służącej bezpieczeństwu, unikaniu sytuacji niebezpiecznych i mogących skutkować staniu się ofiarą przestępstwa;

b) przeciwdziałanie ugruntowywaniu się stereotypów stanowiących pośrednią przyczynę przestępczości poprzez upowszechnianie wiedzy o prawdziwych, a nie stereotypowych zasadach obowiązującego w Polsce prawa.

Cele szczegółowe projektu to:

1. Opracowanie konkretnych mechanizmów informacyjnych, zwiększających świadomość społeczeństwa na temat przestępczości i przeciwdziałania jej występowaniu.

2. Przybliżenie obywatelom prawnych mechanizmów postępowania w sytuacjach zagrożenia przestępczością

3. Uświadomienie i edukacja społeczeństwa w zakresie rozwiązań i działań koniecznych do podjęcia przez osoby pokrzywdzone.

4. Upowszechnianie zapisów prawa w celu edukowania w zakresie przeciwdziałania przyczynom przestępczości

5. Przeciwdziałanie ugruntowywaniu się stereotypów stanowiących pośrednią przyczynę przestępczości

W przypadku kampanii dotyczącej rodzin i ofiar przemocy domowej cele te są realizowane poprzez:

1. Utrwalenie, dzięki bezpłatnym wydawnictwom, wśród rodzin i ofiar przemocy domowej wiedzy o tym, gdzie i w jaki sposób należy szukać wsparcia prawnego.

2. Przekazanie rodzinom i osobom zagrożonym przemocą domową bezpłatnych materiałów informacyjnych, dzięki którym dowiadują się, jak postępować w sytuacjach zagrożenia przestępczością.

3. Uświadomienie i edukacja rodzin i potencjalnych ofiar przemocy domowej, poprzez bezpłatne wydawnictwa, jakie należy podjąć działania w przypadku bycia osobą pokrzywdzoną przestępstwem.

4. Poinformowanie rodzin i potencjalnych ofiar przemocy domowej w bezpłatnych materiałach informacyjnych o konkretnych zapisach polskiego prawa.

5. Zapobieganie poprzez upowszechnianie wiedzy w bezpłatnych wydawnictwach ugruntowywaniu się stereotypowego myślenia o polskim prawie, które mogą wykorzystywać przestępcy.

Rezultaty projektu i sposoby ich uzyskania

Zasadniczym rezultatem projektu jest zwiększenie wiedzy i świadomości adresatów kampanii dot. przemocy domowej na temat rodzajów przestępstw, na jakie są narażeni, możliwości przeciwdziałania im, przysługujących im praw oraz dostępnych form pomocy w przypadku pokrzywdzenia przestępstwem.

Wartość bazowa - 0

Wartość docelowa - 80

Wskazana wartość docelowa jest badana za pośrednictwem ankiety dotyczącej zwiększenia świadomości umieszczonej na stronie internetowej PoznajFakty.pl. Przyjęto założenie, że u 80% nastąpi przyrost wiedzy. Tak też się stało w praktyce. Na początku kampanii promocyjnej przeprowadzono pierwszą sondę. Zadano pytanie:

Jak ocenia Pan/i swój poziom wiedzy na temat przemocy domowej, możliwości przeciwdziałania jej, przysługujących dotkniętym nią osobom praw oraz dostępnych form pomocy w przypadku pokrzywdzenia przestępstwem?

- Jest wystarczający

- Jest niewystarczający

- Trudno powiedzieć

Wyniki sondy wskazywały na niemal śladowy stan wiedzy:

- Jest wystarczający – 4,80 proc.

- Jest niewystarczający – 62,00 proc.

- Trudno powiedzieć – 33,20 proc.

W trakcie dystrybucji materiałów informacyjnych, osoby, którym je przekazywano, poproszono o zapoznanie się z materiałami i udział w kolejnej sondzie umieszczonej na portalu PoznajFakty.pl. Tym razem wyniki okazały się diametralnie odmienne:

- Jest wystarczający – 85,70 proc.

- Jest niewystarczający – 4,80 proc.

- Trudno powiedzieć – 9,50 proc.

Oznacza to, że osiągnięto zakładaną wartość docelową. A u ponad 80 proc. ankietowanych nastąpił przyrost wiedzy o polskim prawie. Oznacza to także, że materiały informacyjne zostały przygotowane w sposób profesjonalny i uwzględniający najważniejsze zagrożenia, z jakimi mogą się spotkać rodziny i potencjalne ofiary przemocy domowej.

Produkty zadania

1. Liczba przeprowadzonych kampanii informacyjnych – 1

Zrealizowano.

Wszystkie materiały informacyjne zostały wydrukowane.

Duża część materiałów informacyjnych została rozdystrybuowana.

Opublikowano wszystkie zaplanowane artykuły na Portalu PoznajFakty.pl.

Wyemitowano wszystkie zaplanowane spoty promocyjne w radiach.

Zorganizowano dostępną dla wszystkich zainteresowanych debatę online.

2. Liczba debat online zorganizowanych po każdej kampanii informacyjnej – 1

Zrealizowano

W debacie wzięły udział 3 osoby – prowadząca i dwóch prawników ekspertów.

W sumie debatę obejrzało blisko 300 osób. Jest ona nadal dostępna na portalu PoznajFakty.pl i na jego kanale w serwisie YouTube.

3. Liczba wydanych broszur informacyjnych (średnio 10.000 w zakresie jednej kampanii) – 30 000

Zrealizowano

Dzięki poszukiwaniu solidnych i atrakcyjnych cenowo wykonawców udało się nawet znacząco przekroczyć zakładaną ilość. W sumie wydrukowano 30 000 broszur informacyjnych. Były one, są i będą nadal dystrybuowane poprzez m.in. ośrodki działające w ramach sieci Funduszu Sprawiedliwości, parafie, jednostki policji i prokuratury, a także organizacje społeczne. Zorganizowano też akcje bezpośredniego rozdawania broszur.

4. Liczba ulotek dot. kampanii informacyjnych (średnio 100.000 w zakresie jednej kampanii) – 100 000

Zrealizowano

Wydrukowano w sumie zakładane w projekcie 100 000 ulotek. Były one, są i będą nadal dystrybuowane poprzez m.in. ośrodki działające w ramach sieci Funduszu Sprawiedliwości, parafie, jednostki policji i prokuratury , a także organizacje społeczne. Zorganizowano też akcje bezpośredniego rozdawania broszur.

5. Liczba materiałów na portalu - produkty kampanii PR (min. 30 w zakresie jednej kampanii) - 30

Zrealizowano

W sumie na portalu PoznajFakty.pl ukazało się 30 artykułów poświęconych kampanii i jej tematyce.

6. Liczba instytucji, zainteresowanych wspólnymi działaniami w zakresie upowszechniania rezultatów kampanii – 40

W sumie udało się zainteresować wspólnymi działaniami w zakresie upowszechniania rezultatów kampanii. Są to m.in. ośrodki działające w ramach sieci Funduszu Sprawiedliwości, Ministerstwo Sprawiedliwości, parafie, organizacje społeczne itp.

Kampania promocyjna

Przeprowadzeniu kampanii informacyjnej towarzyszyła zakrojona na szeroką skalę wielokanałowa kampania informacyjno-promocyjna. Aby dotrzeć do jak największej części społeczeństwa kampania był realizowana w mediach tradycyjnych (lokalnych) oraz elektronicznych/społecznościowych, w tym poprzez druk broszur i ulotek. Wszystkie działania informacyjno-promocyjne podejmowane w ramach kampanii były zgodne z wytycznymi w zakresie informacji i promocji projektów realizowanych w ramach środków Dysponenta Funduszu. Oznacza to, że wszelkie dokumenty projektowe, produkty i materiały informacyjno-promocyjne, publikacje, prezentacje oraz inne formy komunikacji zawierają informacje na temat dofinansowania z Funduszu Sprawiedliwości. Wszystkie były też skonsultowane i zaakceptowane przez dysponenta.

W kampanii użyte zostały trzy podstawowe kanały dotarcia do grup docelowych, w ramach których wykorzystywano różne narzędzia informacyjno-promocyjne dostosowane do potrzeb odbiorców:

1. internet – obejmujący PR internetowy:

- opublikowano 30 artykułów na portalu PoznajFakty.pl, część z nich znalazła się też na profilach portalu w mediach społecznościowych,

- zrealizowano debatę online, która była i jest dostępna na portalu PoznajFakty.pl, a także na jego profilu na YouTube.

2. media tradycyjne – publikacje płatne oraz prowadzenie PR w wybranych mediach, głównie lokalnych.

- przeprowadzono kampanie informacyjne na antenie 5 rozgłośni radiowych: Radia RDN Małopolska, Radia Warszawa. Radia Via Rzeszów, Radia Podlasie i Radia eM Katowice. W ramach kampanii przygotowano spot promocyjny w formie rozmowy z ekspertem-prawnikiem, który został wyemitowany łącznie blisko 150 razy.

3. różne formy promocji bezpośredniej – w tym m.in. użycie materiałów informacyjno- promocyjnych tj. dostarczenie ulotek, broszur umieszczenie w określonych miejscach.

Materiały były, są i będą nadal dystrybuowane poprzez m.in. ośrodki działające w ramach sieci Funduszu Sprawiedliwości, parafie, jednostki policji i prokuratury i organizacje społeczne.

Fundacja Centrum Pomocy Pokrzywdzonym i Prewencji Przestępczości

grudzień 2023